अप्रत्यक्ष गुरु – सरोज खान (भाग १)

कला कुठलीही असो ती कला आत्मसात करण्यासाठी शिकण्यासाठी योग्य गुरुंचे मार्गदर्शन महत्त्वाचे असतो. आपल्यातील कलेचा, आवडीचा कल बघून आपण त्या कलेच्या गुरुंकडे ती शिकण्याची सुरुवात करतो. योग्य गुरुंचे मार्गदर्शन मिळणे ही खूप महत्त्वाची गोष्ट असते. पण काही व्यक्तिमत्त्व ही आपल्या आयुष्यात अप्रत्यक्षपणे गुरुंचे काम करत असतात आणि त्यातलेच एक प्रभावी व्यक्तिमत्त्व म्हणजे गुरु सरोज खान.

मी डॉ. किशू पाल, कै. सुबल सरकार, कै. चंद्रकांत हडकर, श्री अरविंद राजपूत आणि कथ्थक नृत्यशैलीत ज्यांनी मला पाय टाकून चालायला शिकवलं अशा माझ्या गुरूवर्या मान. डॉ. सौ. मंजिरी श्रीराम देव या सर्व दिग्गज गुरुंकडून भरतनाट्यम, कथ्थक आणि लोकनृत्य या वेगवेगळ्या शैली आत्मसात केल्या. परंतू माझ्या नृत्यजीवनावर असलेला बॉलिवूडचा प्रचंड प्रभाव हा प्रसिद्ध कोरिओग्राफर सरोज खान यांच्यामुळे झाला असल्याचे म्हणता येईल. कळायला लागायच्या वयाच्या आधीपासून त्यांनी बसवलेल्या वेगवेगळ्या नृत्यांवर मी नृत्य करतेय. मीच काय माझ्यासारख्या शेकडो, लाखो असतील ज्यांना त्यांनी थिरकायला शिकवलं असेल...थिरकायला लावलं असेल.

वयाच्या तिसऱ्या वर्षापासून चित्रपटसृष्टीत बाल कलाकार म्हणून काम करायला सुरुवात केलेल्या सरोजजींनी अतिशय खडतर प्रवास केला होता. त्यांनी आयुष्यात प्रचंड स्ट्रगल करून आपले नाव नंबर वनच्या यादीत झळकवले. अवघे १० वर्षे वय असताना चित्रपटसृष्टीत कोरस डान्सर म्हणून त्या काम करू लागल्या. शाळेतून थेट सेटवर पोहोचण्याचा त्यांचा दिनक्रम असायचा. घरची परिस्थिती आणि पाठोपाठची पाच भांवडांची जबाबदारी यामुळे त्यांना नृत्या व्यतिरिक्त इतर दुसरी कामेसुद्धा करायचा प्रयत्न करावा लागला. त्यात के.ई.एम. हॉस्पिटलमध्ये नर्स, ग्लॅक्सो कंपनीत रिसेप्शनिस्ट आणि मेकअप आर्टिस्ट या गोष्टींचा समावेश आहे.

त्या जेव्हा कोरस डान्सर म्हणून काम करायच्या त्यावेळी अभिनेत्रींवर बसवले जात असलेले नृत्य हे त्या नुसतं बघूनच आत्मसात करायच्या, अगदी जसेच्या तसे एकही स्टेप इकडे तिकडे नाही. असेच एकदा सेटवर ही गोष्ट नृत्यदिग्दर्शक सोहनलाल यांच्या लक्षात आली आणि त्यांनी सरोजजींना बोलावून विचारले असता. त्यांनी ते नृत्य अगदी जसेच्या तसे करून दाखवले. त्यांची नृत्यातली ही गती, नृत्याप्रती असलेली समर्पितता, निरिक्षण आणि आकलन शक्ती या आणि अशा अनेक गुणांमुळे त्यावेळचे प्रसिद्ध नृत्यदिग्दर्शक सोहनलाल यांनी सरोजजींना आपले असिस्टंट बनवले. यावेळी त्यांचे वय होते फक्त बारा वर्षे. त्यांच्या मी बघितलेल्या अनेक मुलाखतींमधून त्यांच्याबद्दल चित्रपटसृष्टीतील अनेक दिग्गजांनी काढलेले उद्गार हे आपल्याला खरंच नतमस्तक करतात.

नृत्याप्रती आणि कामाप्रती असलेले प्रचंड प्रेम, मेहनत आणि प्रामाणिकपणा या गुणांमुळे त्यांची नृत्यकला प्रत्येकाच्या नजरेत भरायची. मी तर म्हणेन त्यांच्या रक्ताच्या थेंबाथेंबात नृत्य होते. त्यांचा भूतकाळ हा प्रचंड वाईट होता परंतू हीच नकारात्मक ऊर्जा त्यांनी सकारात्मक ऊर्जेत परिवर्तित करून आपल्या नृत्यात आपल्या कामात स्वतःला झोकून दिले. एक अजब रसायन होत्या त्या.

त्यांच्या या प्रामाणिकपणा, मेहनत आणि अनुभव यांच्या प्रवासाने त्यांना दिग्गज नृत्यदिग्दर्शक बनवलं आणि याच त्यांच्या लाखो लोकांना थिरकायला लावलेल्या हजारो नृत्यांच्या नृत्यशैलीबद्दल आपण पुढील भागात प्रकाश टाकणार आहोत. यातील बऱ्याच गोष्टी नृत्यक्षेत्रात करिअर करू इच्छिणाऱ्या किंवा नुसतीच नृत्याची आवड असणाऱ्यांना प्रचंड प्रेरणादायी ठरू शकतात.